Schatkamer van het geloof

Beschrijving

SCHATKAMER VAN HET GELOOF.

Recensie Kerkblad voor het Noorden.

‘Het is aan de christenen om iedere dag dichter bij God te komen en zich altijd over God of zijn gaven te verheugen. De tijdspanne van ons verblijf in den vreemde is immers maar heel kort, en ons vaderland staat buiten de tijd.”Er is een groot verschil tussen de eeuwigheid en de tijd. Hier wordt naarstig gezocht, naar het geloof. Daar wordt gerust. Daarom moeten we alle dagen als goede kooplieden de balans opmaken; hoeveel dichter zijn we bij God gekomen? Want we moeten niet alleen ijverig zijn in het luisteren, maar ook waakzaam in het werken. Deze school, waarin God de enige meester is, zoekt goede leerlingen. Geen spijbelende, maar ijverige. De apostel Paulus zegt: “Wees niet lui bij de studie, wees vurig van geest en verheug u in de hoop.” In deze school, broeders en zusters, leren we elke dag iets. Soms leren we iets aan de hand van voorschriften, dan weer iets aan de hand van voorbeelden en dan weer iets aan de hand van heilige tekenen. Dat zijn de geneesmiddelen voor onze wonden en de kompressen voor onze koortsachtige ijver.’

Schriftgeleerden

Deze woorden vormen het begin van een preek over psalm 39. Ze zijn zestien eeuwen geleden, waarschijnlijk in het jaar 411, uitgesproken in de basiliek van Carthago door Aurelius Augustinus. De kerkvader kwam regelmatig in de stad voor een vergadering of voor kerkvisitatie. De kerkleiders daar vroegen hem dan meteen of hij wilde voorgaan in een of meer kerkdiensten. Bij deze preek staat zondag 18 juni genoteerd. Van Augustinus zelf zijn geen handgeschreven preken bewaard gebleven. Waarschijnlijk werkte hij met aantekeningen of sprak hij al improviserend. Wat bewaard is gebleven, is opgetekend door snelschrijvers.De genoemde preek is opgenomen in een bundel die de titel draagt Schatkamer van het  geloof. De titel verwijst naar woorden van Jezus over schriftgeleerden die discipel waren geworden van het koninkrijk der hemelen. Hij vergeleek zo’n schriftgeleerde met een huismeester die uit zijn voorraadkamer nieuwe en oude dingen naar voren brengt (Mat. 13, 52).Deze nieuwe en oude dingen verwijzen volgens Augustinus naar het Nieuwe en het Oude Testament. Wij hebben beide testamenten nodig. Je staat toch ook met twee benen op de grond? Hoe zou je dan kunnen menen dat je een van beide testamenten wel kunt missen?Een christen gaat te rade bij zowel het Nieuwe als het Oude Testament. Augustinus had aanvankelijk grote moeite met het verstaan van het Oude Testament. Maar op een gegeven moment vond hij een manier van uitleg die volgens hem de enig juiste was. Ambrosius, die bisschop in Milaan was, had hem op dat spoor gezet. Augustinus ontdekte dat we het Oude Testament in figuurlijke zin moeten verstaan. Wie deze methode toepast, gaat een schatkamer binnen.

Psalmen

Vooral de psalmen hadden voor Augustinus een grote betekenis. Daarvan was hij diep onder de indruk. Ze zijn voor ieder waardevol die zich op de weg bevindt van hoogmoed naar ware nederigheid. Ook op zijn sterfbed hadden de psalmen voor Augustinus een grote waarde. Hij liet de zeven boetepsalmen toen overschrijven en ophangen op zijn kamer, rondom zijn bed. Hij huilde als hij de psalmen las. Ze raakten zijn hart. Opnieuw besefte hij wie hij in zichzelf was en hoe groot de genade van God.Hoewel de kerk beide testamenten nodig heeft, is er wel verschil. Jezus noemde de nieuwe dingen, die verwijzen naar het Nieuwe Testament, het eerst. Het Oude Testament is slechts een voorafbeelding van de voltooiing waarover het Nieuwe spreekt. Het ene is de belofte en het andere de vervulling, het ene de verhulling en het andere de onthulling. Het scharnier tussen beide is Christus. In Hem wordt de sluier weggenomen. Vooral aan de hand van het boek Genesis wilde Augustinus laten zien welke schatten dan werden onthuld. Dat verklaart zijn bijzondere belangstelling voor dit bijbelboek naast het boek van de psalmen. Zijn uitleg van Genesis toont hoe hij helderheid wilde krijgen over het verschil tussen een letterlijke en een geestelijke uitleg van de Schrift.Opvallend is ondertussen dat deze preken ‘over het Oude Testament’ vooral gaan over het Nieuwe. Want waarom zou je over de voorafbeelding spreken als de voltooiing in Christus gekomen is? In sommige preken komt het Oude Testament nauwelijks aan de orde. Maar waarom zijn deze preken dan bij elkaar gebracht onder deze titel? De reden daarvoor is dat Augustinus in deze preken meer dan in andere preken aandacht geeft aan het Oude Testament. De lezingen zijn ook daaruit gekozen.

Vaderland

Psalm 39 is gegeven als leerstof. Je leert daaruit wat je aan God vraagt als je vóór alles wilt dat Hij je welgezind is. De dichter van deze psalm vraagt om hulp. Zelf kan hij zijn wegen niet bewaren en zijn tong niet in bedwang houden: die tong brengt altijd schuld voort. Daarom bidt hij God om zijn genade. Alleen genade kan ervoor zorgen dat de gelovige zijn wegen bewaart.Augustinus vervolgt deze preek met een beschouwing over het einde van zijn aardse leven. Ook dat aspect komt in de psalm aan de orde: ‘Laat mij mijn einde kennen.’Juist met het oog daarop moeten we elke dag wensen te weten wie we zijn, aldus Augustinus: ‘Dit om te voorkomen dat wanneer we er gerust op zijn, later de dag van het oordeel komt en dat er niets wordt gevonden van wat we hadden gedacht (…). ‘We moeten ons iedere dag inspannen in het voortgaan naar God, niet in het sparen van armzalige dingen die we toch hier moeten achterlaten.’ ‘Dit is niet ons vaderland. Wie zijn vaderland hier wil hebben, zal het ene verliezen en het andere niet bereiken. Laten we als goede zonen en dochters op weg gaan naar het vaderland, in de hoop dat onze tocht in goede aarde valt en tot een goed einde komt.’De Schatkamer van het geloof maakt zijn naam waar. Wie de tijd neemt die schatkamer te betreden, zal veel kunnen vinden dat het geestelijk leven verrijkt. Het boek, dat fraai is uitgegeven, gebonden en met leeslint, is verschenen in de serie vertalingen van de werken van Augustinus

J. Steensma, Feanwâlden

Ingeleid, vertaald en van aantekeningen voorzien door drs. Joost van Neer, Martijn Schrama o.s.a. en Anke Tigchelaar. Huismeester van de schatkamer. Zo ziet de predikant Augustinus zijn rol als uitlegger van de Schrift voor een breed publiek. De huismeester, over wie Jezus spreekt, haalt uit de schatkamer nieuwe en oude dingen (Matteüs 13,52). En wie Augustinus’preken leest, merkt direct dat hij een begenadigd predikant is, die zijn publiek op hartveroverende wijze in de schatten van het geloof onderricht. Het is de verdienste van de mauristen uit de zeventiende eeuw geweest dat zij de zogenoemde preken voor het volk (sermones ad populum) van Augustinus bijeenbrachten. Binnen hun verzameling vormen de preken over het Oude Testament de eerste categorie. Samen met later teruggevonden preken bevat deze bundel 65 toespraken; verreweg het grootste deel hiervan is nu voor het eerst in het Nederlands vertaald.  Iedere preek in deze bundel is uitgesproken naar aanleiding van een lezing uit het Oude Testament. Maar wie denkt dat de preken uitsluitend over het Oude Testament gaan, zal verrast worden. Op meesterlijke en creatieve wijze brengt de huismeester Augustinus hier de kostbaarheden uit het Oude Testament en het Nieuwe bij elkaar.  Deze vertaling opent voor de hedendaagse lezer ook de deuren van een andere schatkamer: die van Augustinus’preken. Zijn woorden en geloof komen in al hun glans opnieuw tot leven.

Inhoud

Inleiding 9
Nieuwe en oude werkelijkheid 10
De sluier wegnemen 10
Augustinus’kennismaking met de Schrift 13
Het Oude Testament in Augustinus’leven en werk 14
Augustinus’Oude Testament 17
Preken over het Oude Testament 18
Polemische preken 19
Manicheeërs 20
Donatisten 22
Tekstoverlevering 23
Betrouwbaarheid 24
Voortbouwen op het systeem van de mauristen 26
Datum en plaats 27
Schatkamer van het geloof 29
Dankwoord 30
Praktische informatie 31
1. Eerste voetnoot 31
2. Schriftcitaten en -verwijzingen 31
3. Paragraafnummers en tussenkopjes 31
4. Afbeelding 31
5. Gebruikte afkortingen in literatuurverwijzingen 32
6. Gebruikte afkortingen van de bijbelboeken (met de
afkorting van niet gelijkluidende boeken van de Latijnse
vertalingen tussen haakjes) 32
7. Lijst van behandelde bijbelteksten 33
8. Tabel van preeknummers 35
Literatuur 36
1. Latijnse tekstuitgaven 36
2. Vertalingen 36
3. Achtergrondliteratuur 38
Schatkamer van het geloof 43
Sermo 1 In het begin 43
Sermo 2 Abraham beproefd 49
Sermo 3 Hagar en Sarai, Ismaël en Isaak 60
Sermo 4 Esau en Jakob 63
Sermo 4A De nieuwe gestalte van Christus 99
Sermo 5 Worsteling van Jakob 101
Sermo 6 Mozes en de brandende doornstruik 118
Sermo 7 Prijzen en liefhebben 123
Sermo 8 Tien plagen in Egypte, tien geboden voor Israël 132
Sermo 9 Tien snaren 157
Sermo 10 Wonderbaarlijke wijsheid 187
Sermo 11 God raakt nooit op 199
Sermo 12 Zichtbare God 204
Sermo 13 Liefhebben en oordelen 218
Sermo 14 Toevertrouwd aan God 228
Sermo 14A Doelgericht onderricht 238
Sermo 15 De schoonheid van Gods tempel 243
Sermo 15A Rechtschapenen past Gods lof 253
Sermo 16 Leven en goede dingen 268
Sermo 16A Bewaakt met de tong 273
Sermo 16B Genees mijn ziel 293
Sermo 17 Breekbaarder dan glas 298
Sermo 18 Werken voor de schatkamer 307
Sermo 19 Het hart op het goede spoor 315
Sermo 20 Een zuiver hart 327
Sermo 20A Gedeelde smart, halve smart 334
Sermo 20B Redding uit de nood 343
Sermo 21 Goud zal u sieren 353
Sermo 22 Verdwenen als rook, gesmolten als was 366
Sermo 22A Bevrijd van de zondaar 378
Sermo 23 Zicht op Gods liefde 384
Sermo 23A Belijden maakt nederig 399
Sermo 23B In de synagoge van de goden 404
Sermo 24 Vertoornd en barmhartig 419
Sermo 25 Uit Gods wet onderwezen 429
Sermo 25A Vol verborgen kracht 437
Sermo 26 Als schapen rond het lam 444
Sermo 27 Ondoorgrondelijke God 459
Sermo 28 Zintuigen voor God 467
Sermo 28A Teruggeven door te ontvangen 472
Sermo 29 Belijd de Heer uw lof 482
Sermo 29A Wat is zo goed als God? 487
Sermo 29B De ogen omlaag, omhoog het hart 491
Sermo 30 Maak mijn gangen recht 500
Sermo 31 Heen met zaad, terug met een schoof 508
Sermo 32 Teken op het voorhoofd, teken in het hart 515
Sermo 33 Zingen en spelen 537
Sermo 33A Mijn leven lang 534
Sermo 34 Wees wat je zingt! 550
Sermo 35 Vreugde over goedheid van een ander 557
Sermo 36 Losgeld voor de ziel 561
Sermo 37 Een sterke vrouw 574
Sermo 38 Spaaradvies 604
Sermo 39 Rijk en arm ontmoeten elkaar 616
Sermo 40 (= Sermo 339,7-9) Gods geduld 621
Sermo 41 Trouw aan Christus in zijn armoede 627
Sermo 42 Offer aan God 638
Sermo 43 Geloof en begrip 642
Sermo 45 Reiniging door heiliging 650
Sermo 46 De ene herder en vele schapen 666
Sermo 47 Vele schapen en de ene herder 715
Sermo 48 Bied God uzelf aan 757
Sermo 49 Op de knieën in de wijngaard 764
Sermo 49A Gemaakt uit een vrouw 776
Sermo 50 Schatkamers van het geloof 778
Registers bij Augustinus’sermones de scripturis 1-50 791